اولین تصویر از بازار کار خبرنگاری
به گزارش خبرنگار آتیه آنلاین، نخستین گزارش دستمزد و وضعیت کاری روزنامهنگاران صبح روز شنبه، ۱۸ مرداد ۱۴۰۴ در محل انجمن روزنامهنگاران رونمایی شد و سعید ارکان‌زاده پژوهشگر درباره روند تدوین آن توضیحاتی را ارائه داد. امین شول، نیز در بخشی از این مراسم نیز با صحبت‌های امین شول، دبیر دومین و سومین جشنواره چراغ حقیقت، از داوران سومین دوره جایزه انجمن صنفی روزنامهنگاران قدردانی شد.
در این پیمایش پژوهشــگر رسانه‌های فعال و پرمخاطب کشــور را در چهار خوشه خبرگزاری‌ها، ســایت‌های خبــری، روزنامه‌ها و مجلات چاپی دســته‌بندی کرده و برای هر خوشــه زیرمجموعه‌هایی در نظر گرفته و رســانه‌هایی را به‌عنوان نمونــه از آن زیرمجموعه‌ها انتخاب کرده است.
اما آنچه ارکان زاده در تشریح نتایج این بررسی‌ها عنوان کرد گویای آن است که حدود دوسوم روزنامه نگاران (۶۵.۴ درصد) بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان دســتمزد میگرفته‌اند. حدود یک پنجم روزنامه نــگاران (۱۹.۸ درصد) زیر ۱۰ میلیون تومان دستمزد میگرفته اندو دســتمزدها بین رســانه های حاکمیتی و خصوصی به طــور معنی داری با یکدیگر تفــاوت داشته است. بر این اساس هیچ پاسخگویی که در رسانه های حاکمیتی شاغل بوده زیر ۵ میلیون تومان یا بالای ۳۰ میلیون تومان دستمزد نمیگرفته است.
دســتمزد روزنامه نــگاران (خالص دریافتی پس از کســور قانونی) براســاس یک بازه ۵ میلیون تومانی از پاسخگویان پرسیده شد که از زیر ۵ میلیون تومان شروع میشد و به بالای ۳۰ میلیون تومان میرســید.
نتایج پیمایش مشخص کرد که بیش از یک ســوم پاســخگویان (۳۷.۸ درصد) گفته‌اند که بالای ۹۰ درصد درآمدشان از راه دستمزدی که از رسانه میگیرند، تأمین میشود. نزدیک به سه چهارم پاسخگویان (۷۳.۷ درصد) کم و خیلی کم از دستمزد خود رضایت دارند. ۷۰ درصد پاسخگویان گفته‌اند میزان دستمزدشان کم یا خیلی کم تأمین کننده مخارج زندگی آنان است. ۷۰.۴ درصد پاسخگویان گفته اند پرداخت دستمزدشان زیاد یا خیلی زیاد به موقع انجام میشود. بیمه، پاداش و ســاعت کار منعطف محبوبترین مزایای شــغلی از نظر پاسخگویان است و بیمه، ساعت کار منعطف و امکان دورکاری بیشترین مزایای شغلی تأمین شده از جانب رسانه ها است.
میانگین ســنی پاسخگویان ۳۸ سال و میانه سنی آنان ۳۹ سال بوده و ۹۷ درصد پاسخگویان دارای مدرک دانشــگاهی بوده‌اند.از این میان نزدیک به نیمی از آنان تا سطح کارشناسی ارشد درس خوانده‌اند. ۴۲ درصد آنان مدرک کارشناسی و ۴۹ درصد مدرک کارشناسی ارشد داشته‌اند.۳ درصد آنان دیپلم، ۴ درصد کاردانی و ۲ درصد مدرک دکتری داشته‌اند.
طبق بررسی‌های صورت گرفته در این پیمایش ۳۶.۲ درصد از افرادی که مورد بررسی قرار گرفتند در رسانه‌هایی کار میکنند که وابسته به دولت، نهادهای حاکمیتی یا نهادهای عمومی هســتند. حدود دوسوم آنان (۶۳.۸ درصد) نیز در رسانه های بخش خصوصی مشغول به کار بودند.
میانگین ســابقه کار روزنامهنگاران پاسخگو در پیمایش حاضر ۱۴.۲ سال بوده است. بیشترین سابقه کار ۳۸ سال و کمترین آن یک سال ذکر شده است. نتایج پاسخها نشــان میدهند که بیش از یک ســوم (۳۸.۸ درصد)جامعه نمونه این پژوهش را کسانی تشــکیل میدهند که ۱۰ سال و کمتر سابقه کار روزنامه نگاری داشته اند. با اینکه روزنامه نگاری حرفه ای به شمار میرود که وابستگی زیادی به تجربه اندوزی دارد، اما تنها یک پنجم پاسخگویان (۲۰.۶ درصد( بالای ۲۰ سال سابقه کاری داشته اند.
کمی کمتر از دوســوم پاسخگویان این پیمایش (۶۲ درصد) خبرنگار بوده اند و بیش از یک چهارم آنها (۲۸.۸ درصد) دبیر سرویس هستند و مابقی در سمت‌های معاون سردبیر و سردبیر مشغول به کارند.
در حــدود نیمــی از روزنامه نــگاران پاســخگو در این پژوهش (۴۸.۵ درصد) اجاره نشــین هســتند. ۳۶.۸ درصد آنها مالک خانه ای هســتند که در آن ســکونت دارند. ۱۴.۷ درصد آنان اعلام کرده اند در خانه ای زندگی میکنند که متعلق به دیگران (ازجمله والدین) است.
وضعیت بیمه خبرنگاران
منظور از بیمه در این پیمایش بیمه کار اســت. برخی از پاســخگویان نه از ســوی کارفرما بلکه از طریق جایگزین هایی همچون صندوق اعتباری هنر بیمه شــده اند. به هر روی، ۵.۷ درصد پاســخگویان هیچ سابقه بیمه ای ندارند. حدود نیمی از آنها (۴۸.۴ درصد) زیر ۱۰ سال سابقه بیمه دارند. تنها ۱.۳ درصد پاسخگویان سابقه ۲۶ تا ۳۰ سال بیمه دارند که با توجه به جوانی جمعیت تحریریه رسانه ها، جای تعجب ندارد.
مشکلی که معمولا افراد دارای بیمه کاری در رسانه های کشور ابزار میکنند این است که سابقه بیمه آنها عقب تر از سابقه کاری آنان است. علت نیز آ ن است که جابه جایی روزنامه نگاران در رسانه های مختلف معمولا زیاد است و برخی از کارفرماها در بیمه روزنامه نگاران اهمال میکنند.
مقایسه سابقه کار پاسخگویان با سابقه بیمه آنان نشان میدهد بیش از نیمی از پاسخگویان (۵۶ درصد( سابقه بیمه شان دست کم ۳ سال از سابقه کارشان کمتر است. بیش از یک سوم پاسخگویان (۳۷.۷ درصد( سابقه بیمه ای دست کم ۵ سال کمتر از سابقه کار خود دارند. سابقه بیمه ۱۷.۶ درصد پاسخگویان دست کم ۱۱هشت سال کمتر از سابقه آنهاست و این رقم برای کسانی که سابقه بیمه‌شان با سابقه کارشان دست کم ۱۰ سال اختلاف دارد، ۱۰.۷ درصد است.
قریب به اتفاق پاسخگویان همکاری تمام وقت با رسانه خود دارند و دستمزد ثابتی میگیرند. ۶.۱ درصد آنها به شکل حق التحریری با رسانه ها همکاری میکنند و تعداد بسیار معدودی (۱.۸ درصد) در رسانه ها به صورت رایگان کار میکنند.
یک سوم خبرنگاران قرارداد کاری ندارند
در این پژوهش یک سوم پاســخگویان (۳۳.۵ درصد) اظهار کرده اند که با رســانه خود قرارداد کاری ندارند. حتی اگر همکاری رایگان و حق التحریری را از این میزان کسر کنیم، باز هم رقم چشمگیری است.
دستمزد روزنامهنگاران (خالص دریافتی پس از کسور قانونی) در این پیمایش براساس یک بازه ۵ میلیون تومانی از پاسخگویان پرسیده شد که از زیر ۵ میلیون تومان شروع میشد و به بالای ۳۰ میلیون تومان میرسید. نتایج پیمایش مشخص کرد که حدود دو سوم روزنامه نگاران (۶۵.۴ درصد) بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان دستمزد میگرفتند. حدود یک پنجم روزنامه نگاران (۱۹.۸ درصد) زیر ۱۰ میلیون تومان دستمزد میگرفتند.
در بین روزنامه نگاران بخش خصوصی این ســخن شایع است که رسانه های بخش دولتی دستمزدهای مناســبتری میگیرند و همین امر باعث کاهش انگیزه کاری در بخشــی از روزنامه نگاران رســانه های خصوصی است. مقایســه درصد بازه های دستمزدی اعمال شده در بین پاسخگویان شاغل در رسانه های بخش خصوصی و حاکمیتی نشان میدهد درصد کسانی که در رسانه های حاکمیتی بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان دستمزد میگرفته اند دو برابر درصد گیرندگان همین بازه دستمزدی در رسانه های بخش خصوصی است. از آن سو، درصد پاسخگویانی که بخش خصوصی بین ۵ تا ۱۰ میلیون تومان دستمزد میگرفته اند، به شــکل چشمگیری (چهار برابر) بیشتر از درصد کسانی است که همین بازه دستمزدی را در رسانه های حاکمیتی میگیرند. هیچ پاســخگویی در رســانه های حاکمیتی اعلام نکرده اســت که دستمزدش زیر ۵ میلیون تومان یا بالای ۳۰ میلیون تومان است، درصورتیکه مواردی از این دست در رسانه های بخش خصوصی مشاهده شده است.
سهم روزنامه نگاری از کل درآمد
بخش چشمگیری از روزنامه نگاران برای تأمین هزینه های زندگی، فعالیت هایی غیر از روزنامه نگاری نیز انجام میدهند. در یکی از ســؤالات پیمایش حاضر از پاسخگویان پرسیده شده است: «دستمزدی که از رسانه میگیرید چند درصد کل درآمدهای شما است؟» پاسخگویان بازه‌هایی را براساس درصد تخمینی خود انتخاب کرده‌اند. بیش از یکسوم آنان (۳۷.۸ درصد) گفته‌اند که بالای ۹۰ درصد درآمدشان از دستمزدی تأمین می‌شــود که از رسانه میگیرند. اما از آن ســو، ۴۲.۹ درصد پاسخگویان کسانی بوده‌اند که اظهار کرده‌اند زیر ۵۰ درصد درآمدهایشان از دستمزدی است که از رسانه میگیرند.
رضایت از دستمزد
از پاسخگویان پرسیده شده است که چقدر از میزان دستمزد خود از رسانه‌ها رضایت دارند. پاسخگویان میتوانســتند بــازه‌ای از خیلی زیاد تا خیلی کــم را انتخاب کنند. نزدیک به ســه چهارم پاســخگویان )۷۳.۷ درصــد) کم و خیلی کم از دســتمزد خود رضایت دارند. هیچ یک از ۱۶۵ پاســخگو جواب »خیلی زیاد» را انتخاب نکرده است.
پرداخت به موقع دستمزد
در بخش دیگری از این مطالعه این پرسش مطرح شده که پرداخت دستمزد شما چقدر ســر وقت و به موقع انجام میشود؟.پاســخگویان میتوانســتند بازهای از خیلی زیاد تا خیلی کم را انتخاب کنند. ۷۰.۴ درصد پاسخگویان گفته اند پرداخت دستمزدشان زیاد یا خیلی زیاد به موقع انجام میشود.
فاصله دستمزد با مخارج
از پاســخگویان پرسیده شده است که میزان دستمزدشان چقدر تأمین کننده مخارج زندگیشان است. به این پرسش با پنج گزینه از خیلی زیاد تا خیلی کم پاسخ داده شده است. ۷۰ درصد پاسخگویان گفته اند میزان دستمزدشان کم یا خیلی کم تأمین کننده مخارج زندگی آنان است.
از دیگر سئوالات مطرح شده در این پرسشنامه این بوده که خبرنگاران چقدر فکر میکنند شیوه ارتقاء و انتصاب‌ها براساس شایستگی‌ها انجام میشود؟ نیمی از افراد (۴۶ درصد)میگویند که در سازمان رســانه خود تقریبا ارتقاء و انتصاب کم و خیلی کم براساس شایستگی‌ها انجام میشود.
این پرسش که چقدر میزان دستمزد خود را نسبت به سایر اعضای تحریریه منصفانه میدانید نیز بر اساس دیدگاه نیمی از افراد (۴۶.۶ درصد) کم و خیلی کم منصفانه دانسته شده است.
رویای شغلی دیگر
در یکی از سؤالات، از پاسخگویان پرسیده شد که چقدر به کنارگذاشتن شغل روزنامه نگاری فکر میکنند. بیش از نیمی از روزنامه نــگاران (۵۴.۳ درصد) زیاد و خیلی زیاد به ترک روزنامه نگاری فکر میکنند. برخلاف اغلب پاسخ‌های دیگر، تعداد کسانی که خیلی کم یا خیلی زیاد به ترک روزنامه نگاری فکر میکنند بیشتر از تعداد کسانی است که به طور نسبی در حد میانه دغدغه ترک روزنامه نگاری قرار دارند.
امنیت شغلی
در یک سؤال مشخص از پرسشنامه پیمایش حاضر، از روزنامه نگاران خیلی ساده پرسیده شد که چقدر احساس امنیت شغلی میکنند. امنیت شغلی برای آنان تعریف نشد تا خود براساس هر تعریفی که دارند، احساس خود را بیان کنند. بیش از نیمی از پاسخگویان (۵۶.۱ درصد( جواب داده اند که کم یا خیلی کم احســاس امنیت شغلی میکنند. بیش از یکسوم آنان ( ۳۷.۸ درصد( احساس امنیت شغلی خیلی کمی دارند. برخلاف تصور رایج، احساس امنیت شغلی در رسانه های حاکمیتی پایین‌تر از رسانه‌های بخش خصوصی بوده است.
امین شول، دبیر دومین و سومین دوره جشنواره چراغ حقیقت، نیز در این مراسم از تدوین آیین‌نامه داوری، افزایش تنوع در ترکیب هیات داوران و ایجاد بستر آنلاین در سایت انجمن برای ارسال آثار به‌عنوان مهم‌ترین اقدامات این دو دوره یاد کرد.
وی که دبیری دومین و سومین دوره جشنواره چراغ حقیقت را در انجمن صنفی روزنامهنگاران برعهده داشته است، با اشاره به دوران حضورش به عنوان دبیر جشنواره گفت: «ما در دوره دوم و سوم تلاش کردیم که تعداد بخش‌های جشنواره را افزایش دهیم و همچنین روش انتخاب هیأت داوران را روشمند کنیم تا انتخاب اعضا از یک الگوی هدفمند پیروی کند.»
شول افزود: «بر همین اساس، آیین‌نامه‌ای برای انتخاب هیات داوران و روش داوری تدوین کردیم و آن را به انجمن تحویل دادیم. این شیوه‌نامه با زحمت دکتر باستانی و همراهی دیگر دوستان بررسی و به تصویب رسید.»
به گفته شول، برندگان دوره‌های گذشته جشنواره در ترکیب هیأت داوران حضور یافتند و پیش‌بینی شد که در هر دوره، یک تا دو پیشکسوت عرصه روزنامه‌نگاری نیز در مراسم حضور داشته باشند.
او تاکید کرد: «برای تنوع‌بخشی، داوران تنها از میان خبرنگاران حوزه اجتماعی انتخاب نشدند و خبرنگاران حوزه‌های سیاسی و اقتصادی نیز در ترکیب قرار گرفتند. این اقدام رضایت شرکت‌کنندگان را در دو دوره اخیر به همراه داشت.»
دبیر جشنواره چراغ درباره تغییر روش ارسال آثار توضیح داد: «در دوره دوم، آثار از طریق ایمیل ارسال میشد اما در دوره سوم، سامانه ثبت آثار در سایت انجمن راه‌اندازی شد تا همه بتوانند آثار خود را به‌صورت آنلاین ارسال کنند.»
شول یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های داوری در دوره سوم را بی‌اطلاعی داوران از آرای یکدیگر در مرحله نخست عنوان کرد و گفت: «هر داور بر اساس شاخص‌های تعیین‌شده نمره خود را ثبت می‌کرد و سپس آثاری که بیشترین امتیاز را کسب کرده بودند، در مرحله دوم به رأی‌گیری حضوری گذاشته میشد. داورانی مانند آقای آقایی نیز با سخت‌گیری ویژه در این مرحله نظر می‌دادند.»
او با اشاره به توجه ویژه جشنواره به روزنامه‌نگاری پیگیرانه و جریان‌ساز افزود: «در این بخش، ۲۴ خبرنگار شرکت کردند.»
دبیر جشنواره چراغ حقیقت در پایان گفت: «در دوره سوم، ۲۵۱ اثر از مرحله دبیرخانه به داوری راه یافت که این آثار را ۱۵۳ روزنامه‌نگار ارسال کرده بودند. امیدواریم هر سال بتوانیم تعداد رسانه‌های شرکت‌کننده را افزایش دهیم.»